Serdecznie witamy Państwa w powiecie wysokomazowieckim, na ziemi podlaskiej, Wysoczyźnie Wysokomazowieckiej, położonej między brzegami Narwi i Bugu.

Z prawdziwą przyjemnością prezentujemy i zarazem zachęcamy Państwa do odwiedzenia naszego powiatu jako atrakcyjnego regionu pod względem gospodarczym, kulturalnym i rekreacyjno-turystycznym.

Powiat wysokomazowiecki to silne rolnictwo, atrakcyjne tereny turystyczne, gościnność mieszkańców, wyjątkowe miejsce i świetna oferta dla inwestorów.

Czyste środowisko i walory przyrodniczo-krajobrazowe powiatu wysokomazowieckiego stanowią doskonałe warunki do wypoczynku i rekreacji.

Swoim zasięgiem powiat obejmuje obszar o powierzchni 1300 km2, na którym zamieszkuje ponad 60 tys. osób.

W skład powiatu wchodzi miasto Wysokie Mazowieckie, miasto i gmina Ciechanowiec i Szepietowo oraz gminy: Czyżew-Osada, Klukowo, Kobylin Borzymy, Kulesze Kościelne, Nowe Piekuty, Sokoły i Wysokie Mazowieckie.

Położenie geograficzne, walory naturalne

Powiat wysokomazowiecki położony jest w zachodniej części Niziny Północnopodlaskiej. Wyodrębnić tu można trzy mniejsze jednostki geograficzne: Wysoczyznę Wysokomazowiecką, Dolinę Górnej Narwi oraz Podlaski Przełom Bugu. Występuje tu krajobraz falisty, porozcinany dolinami niewielkich rzek: Broku, Rokitnicy, Śliny, Jabłonki, Płonki, Nitki, Dzierży, Mnia. Maksymalne wysokości przekraczają 160 m n.p.m., ale minimalne to około 110 m n.p.m. Południową granicę powiatu stanowi rzeka Bug, a północno-wschodnią rzeka Narew. Są to zarazem najcenniejsze pod względem przyrodniczym fragmenty powiatu: Narwiański Park Narodowy i Obszar Krajobrazu Chronionego Doliny Bugu.

Cechą szczególną Wysoczyzny Wysokomazowieckiej na tle Niziny Podlaskiej jest dobra jakość gleb. Występują tu gleby brunatne, czarnoziemy kompleksu pszennego dobrego, a tylko w części północnej gleby płowe i bielicowe. Warunki klimatyczne są typowe dla północno-wschodniej Polski z przeważającymi wpływami klimatu kontynentalnego, charakteryzującego się surowością warunków.

Powiat wysokomazowiecki charakteryzuje się bardzo dużym odsetkiem gruntów rolnych oraz małym odsetkiem lasów ze względu na żyzne gleby zajęte pod uprawy. Większe kompleksy leśne występują na północnej i zachodniej części powiatu. Są to głównie lasy mieszane gatunkowo zbliżone do grądów oraz bory sosnowe porastające najmniej korzystne grunty, mało przydatne do upraw rolnych.

Mimo typowo rolniczego charakteru powiatu na jego terenie spotkać można jeszcze kilka miejsc kwalifikujących się do objęcia ochroną. Są to głównie aleje drzew, zabytkowe parki, głazy narzutowe. Do bardziej interesujących należą parki w Kurowie i Ciechanowcu, aleja drzew w Szepietowie Wawrzyńcach i Krzyżewie, głaz narzutowy pod kapliczką koło wsi Trzeciny. Ciekawostką jest występowanie źródła mineralnego w pobliżu wsi Dąbrowy Moczydły.

Historia

Powiat wysokomazowiecki to historyczne pogranicze Księstwa Mazowieckiego i Rusi. W czasach I Rzeczypospolitej tu przebiegała granica Korony i Księstwa Litewskiego. Później było to pogranicze Mazowsza i Podlasia. Początków polskiej państwowości sięgają istniejące do dziś ślady dobrze zachowanego grodziska w pobliżu drogi Wysokie Mazowieckie – Czyżew w miejscowości Świeck Strumiany dawnej Kasztelanii Świeckiej. Najlepiej zachowanym świadectwem tamtych czasów jest grodzisko w Grodzkich Starych położone pomiędzy Kuleszami Kościelnymi a Kobylinem Borzymy. Niedawne wykopaliska doprowadziły też do odkrycia śladów wczesnosłowiańskiego osadnictwa w Gródku koło Kuczyna w gminie Ciechanowiec.

Na początku drugiego tysiąclecia tereny te na skutek ciągłych walk wyludniły się prawie zupełnie. Nowe osadnictwo pojawiło się tu w XIII i XIV wieku z Mazowsza. Drobne rycerstwo mazowieckie w poszukiwaniu nowych siedzib tu otrzymało nadania i zakładało gniazda rodowe zwane okolicami. Na skutek podziałów rodzinnych nastąpiło dalsze rozdrobnienie własności ziemskich; ukształtowały się wsie zamieszkałe wyłącznie lub prawie wyłącznie przez drobną szlachtę. Pod koniec XVIII wieku szlachta w krajach zachodnich stanowiła od 2% do 4%. W Polsce: w Wielkopolsce i Małopolsce około 5%, na Mazowszu lewobrzeżnym 5% – 15%, na Mazowszu środkowym 20% – 50%, zaś na Mazowszu wschodnim i na Podlasiu 50% – 90%. W powiecie wysokomazowieckim istniały okolice wyłącznie szlacheckie, a parafia Kobylin koło Tykocina była chyba jedyna na świecie parafią, gdzie spośród około 600 domostw nie było ani jednego domostwa chłopskiego. Dzisiejsi mieszkańcy tej ziemi to potomkowie drobnej szlachty mazowieckiej, która osiedliła się tu za czasów Księstwa Mazowieckiego. Ich pradziadowie kształtowali oblicze tej ziemi, bronili polskości w czasach Potopu Szwedzkiego, kultywowali tradycje narodowe przez 123 lata zaborów, walczyli o odzyskanie niepodległości. Wojna 1920 roku także przetoczyła się przez te tereny, a w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu aż do połowy lat 50. trwały tu walki o niepodległość Ojczyzny.

Walory przyrodniczo-krajobrazowe

Powiat wysokomazowiecki charakteryzuje się bogatymi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi, które stanowią doskonałe warunki do odpoczynku i rekreacji.

Szczególnie interesujący pod tym względem jest Narwiański Park Narodowy z siedzibą w Kurowie, gdzie można zobaczyć wiele unikatowych okazów flory i fauny.

Narwiański Park Narodowy został utworzony w 1996 roku. Swym zasięgiem obejmuje tereny bagienne doliny górnej Narwi, położone między Surażem a Rzędzianami, o łącznej powierzchni 7350 ha. Park tworzy dolina Narwi, piątej co do długości rzeki w Polsce, która swój początek bierze na Białorusi, we wschodniej części Puszczy Białowieskiej.

Walory krajobrazowe stwarzają możliwość organizowania imprez integrujących lokalną społeczność. Corocznie na przełomie sierpnia i września teren wokół siedziby parku wypełniają uczestnicy Biesiady Miodowej. Atrakcją jest konkurs “Grillowanie z miodem”, degustacja różnych gatunków miodu i możliwość jego zakupu od miejscowych producentów.

Wielkim walorem doliny Narwi i parku jest przebogaty świat ptaków. Stwierdzono tu obecność około 200 gatunków ptaków, w tym 154 gatunki lęgowe. Powszechne jest występowanie kilku dominujących (rokitniczka, potrzos, brzęczka, trzcinniczek, krzyżówka), stanowiących 60% ptactwa oraz występowanie gatunków charakterystycznych dla doliny, związanych z szuwarami bagiennymi (kropiatka, zielonka, rybitwa czarna, bąk, błotniak stawowy). Dolina Narwi spełnia kryteria, które kwalifikują ten obszar jako ostoję miejsc lęgowych ptaków wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym. Jest ona rejonem lęgowym populacji co najmniej 10 gatunków ptaków w tym bąka, cyranki, błotniaka stawowego, błotniaka łąkowego, zielonki, kropiatki, derkacza i dubelta, oraz miejscem lęgu trzech gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem bielika, derkacza i wodniczki.

Na terenie parku występuje około 40 gatunków ssaków. Można tu spotkać bobry (w znacznych ilościach) oraz łosie i wydry. Środowiska wodne Narwiańskiego Parku Narodowego są zasobne w ryby, których opisano 22 gatunki. W parku odnotowano m.in. 13 gatunków płazów. Oprócz bogatej flory, fauny i unikatowego ekosystemu park posiada również walory kulturowe. Są nimi występujące na terenie parku zabytki budownictwa takie jak, reduta obronna “Koziołek”, tradycyjne zagrody i budynki wiejskie kryte strzechą, wiatraki, krzyże przydrożne i kapliczki. Nie sposób też nie skorzystać ze swoistej atrakcji pobytu w parku, którą jest przejażdżka tradycyjnymi łódkami “pychówkami”. Łodzie te wykorzystywano dawniej do łowienia ryb i do przewozu siana. Siedzibą parku jest zabytkowy dwór w Kurowie, który również spełnia funkcję centrum informacyjnego.

Atrakcje turystyczne

Niebywałą atrakcją dla etnografów i miłośników małych ojczyzn jest Skansen Mazowiecko-Podlaski w Ciechanowcu wraz z Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka. Integralną częścią placówki jest Muzeum Weterynarii, oferujące bogate zbiory o dużych walorach naukowych i dydaktycznych.

Muzeum znajduje się na obszarze zespołu pałacowo-parkowego o powierzchni 20 ha. Siedziba mieści się w pałacu – byłej siedzibie rodu Starzeńskich. Kompleks składa się z parku, pałacu, oficyny, stajni, powozowni, czynnego młyna wodnego, leśniczówki. Na teren muzeum przeniesiono kilkadziesiąt oryginalnych budynków wiejskich pochodzących z terenów Mazowsza i Podlasia, co pozwoliło stworzyć niepowtarzalny skansen.

Oprócz zwiedzania obiektów muzealnych, istnieje możliwość uczestniczenia w plenerach malarskich oraz wypoczynku w tanich kwaterach wchodzących w skład budynków skansenu. Można także w dobrych warunkach zorganizować konferencję naukową. Atrakcją dla wycieczek są wieczorne ogniska bądź spotkania przy kominku w dworze myśliwskim. W muzeum jest 35 stałych wystaw prezentowanych w poszczególnych działach:

– dział etnograficzny – posiada największą liczbę eksponatów (9500, z czego około 40% w ekspozycji). Są to narzędzia do uprawy roli, rybołówstwa, pszczelarstwa, pasterstwa, hodowli zwierząt, narzędzia rzemieślnicze, wyposażenie domów, sprzęt gospodarstwa domowego, narzędzia do obróbki lnu i tkackie, pojazdy wiejskie, zabawki, tkaniny, odzież, obuwie, obrusy wigilijne i dewocjonalia.

- dział techniki rolniczej – ma bogatą kolekcję narzędzi i maszyn rolniczych udostępnionych zwiedzającym w specjalnie wybudowanym pawilonie oraz w plenerze.

– dział historyczno-artystyczny – gromadzi dokumenty związane z życiem społeczności wiejskiej oraz prace plastyczne o tematyce wiejskiej wykonane przez profesjonalnych artystów plastyków.

– dział historii uprawy roślin – głównym zadaniem działu jest tworzenie i utrzymywanie infrastruktury przyrodniczej w skansenie: zakładanie i pielęgnacja ogródków przy wiejskich zagrodach zgodnie z ludową tradycją oraz opieka nad parkiem.

– dział historii hodowli zwierząt gospodarskich – prezentuje ekspozycje obrazujące wielowiekowy proces wykorzystania dzikich zwierząt przez człowieka, historię ich udomowienia oraz pasterstwo z terenów północno-wschodniej Polski.

– dział zielarski – największą atrakcją działu jest ogród botaniczny z około 270 gatunkami ziół i roślin leczniczych założony według opracowanego przez Krzysztofa Kluka “Rejestru roślin zdatnych do zażycia lekarskiego”.

Atrakcyjność muzeum rolnictwa i podlaskiego skansenu wzbogacają organizowane tu różnorodne imprezy kulturalno-rekreacyjne. Są to uroczystości związane z tradycjami i obrzędami wsi podlaskiej. Na czas ich trwania skansen staje się piękną wsią podlaską, tętniącą życiem, wypełnioną po brzegi ludźmi. W gospodarskich podwórkach można obejrzeć wszystkie gatunki zwierząt i ptactwa domowego.

Już od ponad dwóch dekad w pierwszą niedzielę adwentu odbywa się tu ogólnopolski konkurs gry na instrumentach pasterskich tzw. “Ligawki”. Jest to muzyka nawiązująca do tradycji adwentowych, szczególnie żywych w północno-wschodniej części Podlasia.

Nieco młodszą imprezą, organizowaną przez Muzeum Rolnictwa, jest konkurs na najładniejszą palmę wielkanocną, co powoduje, że w tym dniu szczególny wystrój przybiera Kościół Świętej Trójcy w Ciechanowcu. Tam w porannej mszy biorą udział uczestnicy konkursu przynosząc ze sobą piękne nawet kilkumetrowe palmy, ubrane w różnorodny sposób, kolorowe i barwne.

Od wielu lat na terenie skansenu organizowane są też uroczystości dożynkowe. Są to dożynki bardzo specyficzne, ponieważ nawiązują do dożynek chłopskich organizowanych dawniej na Podlasiu. Od 2001 r. impreza ta przybrała nieco szerszy charakter pod nową nazwą “Ciechanowieckiego Święta Chleba”. To wyjątkowa uroczystość związana ze specyfiką i rolniczym charakterem powiatu wysokomazowieckiego, która podkreśla nasz szczególny szacunek do ziemi, do tradycji, do symboli. Święto Chleba obchodzone jest w drugą niedzielę sierpnia. Na terenie skansenu ustawiają się stoiska, gdzie prezentowane są niezwykłe wyroby piekarnicze i najładniejszy chleb okolicznościowy. Obok artyści ludowi sprzedają swoje wyroby. Tylko tu jest okazja do spotkania jednocześnie kowala, garncarza i wielu innych przedstawicieli ginących już zawodów. Pokazom towarzyszy śpiew i muzyka zespołów folklorystycznych. Oprócz tradycyjnego chleba i smalcu można posmakować inne regionalne potrawy. Impreza cieszy się dużym zainteresowaniem wśród mieszkańców powiatu jak i gości, którzy zjeżdżają się tu z różnych stron Polski.

Ciechanowiec znany jest również z takich imprez jak: festyn rekreacyjny “Wianki na Nurcu” – Noc Świętojańska, festyn z okazji Dnia Matki i Dnia Dziecka, Jarmark św. Wojciecha, przegląd zespołów obrzędowych, wieczór kolęd, konkursy o różnorodnej tematyce.

Aby poznać życie, tradycje i zwyczaje naszych przodków każdy chociaż raz powinien odwiedzić Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka otoczone przepięknym skansenem podlasko-mazowieckim.

Powiat wysokomazowiecki to niekwestionowana stolica polskiego zaścianka. Kultywowanie tradycji to próba przypomnienia tego co zapomniane, pokazania tego co ciekawe, ocalenia tego co ważne. Dlatego też na tej ziemi podjęta została inicjatywa zorganizowania przedsięwzięcia kulturalno-rozrywkowego “Zajazd Wysokomazowiecki – szlachty historia na żywo”, na którym przedstawiona jest historia polskiego zaścianka szlacheckiego.

Warto zobaczyć

Na terenie powiatu wysokomazowieckiego znajdują się liczne zabytkowe budowle świeckie 5 sakralne oraz obiekty o wartościach kulturowych, archeologicznych, które świadczą o historycznym bogactwie tych ziem.

W mieście Wysokie Mazowieckie i jego okolicach znajdują się następujące zabytki:

- dawny kościół unicki zbudowany w 1798 r. w stylu bizantyjskim, pierwszy obiekt murowany w mieście, w pierwotnej wersji zbudowany jako cerkiew unicka (w XIX wieku usunięto z wież charakterystyczne kopuły), w roku 1875 przyjęty przez wyznawców prawosławia, którzy posiadali go do l wojny światowej, w czasie działań wojennych został zdewastowany i zaniedbany, w 1929 r. budynek poświęcił ówczesny proboszcz i w ten sposób cerkiew stała się kościołem katolickim, który obecnie nosi nazwę pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, jest on najstarszym zabytkiem w architekturze miasta,
– grób powstańców z 1 863 r. na cmentarzu w Wysokiem Mazowieckiem,
– kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela w Wysokiem Mazowieckiem, został zbudowany w latach 1875 – 1881, w stylu eklektycznym,
– plebania zbudowana w 1 898 r. murowana z cegły, na planie prostokąta, z dwoma gankami i werandą,
– kapliczka murowana z drugiej połowy XIX wieku przy ul. Jagiellońskiej, wewnątrz rzeźba św. Jana Nepomucena wykonana z drewna,
– podwójne krzyże ustawione na rozwidleniu dróg do Czyżewa i Bryk świadczą o przebytej epidemii cholery i w potocznej tradycji ustnej noszą nazwę “Krzyży cholerycznych”,
– pomnik POW w parku miejskim.

W gminie Wysokie Mazowieckie warto zobaczyć:

– dwór z połowy XIX wieku w Tyborach Kamiance – zespół dworsko-ogrodowy,
– resztówka podworska w Rusi Starej,
– neoromański kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła z przełomu XIX i XX wieku w Jabłonce Kościelnej.

W Ciechanowcu godnymi obejrzenia są:

– barokowy kościół parafialny pw. Świętej Trójcy (XVIII w.) w Ciechanowcu,
– pomnik księdza Krzysztofa Kluka (1850 r.),
– obiekt poklasztorny (XVIII w.) – obecnie mieści się w nim szpital,
– plebania (XIX w.).
– pomnik św. Floriana (XIX w.),
– teren byłego zamku (XV w.),
– cerkiew prawosławna pw. św. Aleksandra Newskiego (XIX w.),
– synagoga (przełom XVIII i XIX w.),
– krzyż powstańczy (1863-1864r.),
– cmentarz katolicki,
– cmentarz ewangelicki,
– cmentarz prawosławny,
– kościół parafialny pw. św. Stanisława biskupa z II połowy XIX wieku w Pobikrach,
– kościół parafialny pw. św. Doroty z końca XVII wieku w Winnej Poświętnej.

Do miejsc wartych obejrzenia w gminie Czyżew zaliczamy:

– neorenesansowy kościół parafialny pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Czyżewie,
– późnogotycki kościół parafialny pw. św. Doroty w Rosochatem Kościelnem z 1546 r. (najstarszy obiekt sakralny w powiecie),
– kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa w Dąbrowie Wielkiej,
– grodzisko wczesnośredniowieczne w Świecku Strumianach.

W gminie Klukowo warto obejrzeć:

– kościół pw. Narodzenia NMP w Wyszonkach Kościelnych,
– kościół pw. NMP Częstochowskiej w Klukowie,
– kościół parafialny pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Kuczynie,
– cmentarzysko po pradawnych osadach ludzkich datowane na przełom lat 100 p.n.e. – 300 n.e. w Gródku.

W gminie Kobylin Borzymy należy zobaczyć:

– kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika (w stylu neogotyckim) w Kobylinie Borzymach
– cmentarz rzymskokatolicki w Kobylinie Borzymach z kaplicą cmentarną z 1862 r.,
– fort “Koziołek” w Kurowie Kolonii – fortyfikacja ziemna z XVII wieku,
– zespół dworsko-parkowy z folwarkiem w Kurowie,
– zespół młyna w Kurowie z 1925 roku,
– mogiły zbiorowe z II wojny światowej we Wnorach Wandach i Sikorach Tomkowiętach.

Do zabytków gminy Kulesze Kościelne należą:

– kościół parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła w Kuleszach Kościelnych,
– przydrożna kapliczka w Wyknie Starym,
– wczesnośredniowieczne grodzisko “Miedzług” w Grodzkich Starych,
– pomnik powstańców z 1863 r. w Kuleszach Kościelnych.

Zabytkami godnymi obejrzenia w gminie Nowe Piekuty są:

– kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w stylu neogotyckim w Jabłoni Kościelnej z 1868 r,,
– kościół pw. św. Kazimierza w Nowych Piekutach,
– Sanktuarium Maryjne w Hodyszewie,
– drewniana kaplica w Krasowie Częstkach,

Zabytki gminy Sokoły to:

– neogotycki kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Sokołach,
– kaplica cmentarna pochodząca z 1758r, jest to dawna barokowa cerkiew unicka Bazylikanów z Tykocina,
– dzwonnica drewniana z 1835r. znajdująca się na cmentarzu w Sokołach w stylu neogotyckim wybudowana w latach 1906 -1912,
– kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Waniewie z 1887 r. i dzwonnica z 1887 r.,
– budynek Szkoły Rolniczej w Krzyżewie z 1913 r.
– spichrz plebański (lamus z 1830 r.),

W gminie Szepietowo należy zobaczyć:

– kościół parafialny pw. św. Anny z XIX wieku w Dąbrówce Kościelnej,
– drewniana dzwonnica w Dąbrówce Kościelnej z 1786 r. i dzwon z 1654 r.

Gospodarka i inwestycje

Jest to teren typowo rolniczy o wspólnej kulturze agrarnej. Rolnicy zbierają duże plony, a zadbane obejścia to efekt gospodarności i pracowitości. Znaczącą rolę animatora kultury rolniczej w powiecie odgrywa Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie.

Przetwórstwem produktów rolniczych zajmują się zakłady przemysłowe, działające na tym terenie, a do największych z nich należy Spółdzielnia Mleczarska “Mlekovita” w Wysokiem Mazowieckiem oraz Zakłady Mięsne Sokołów S.A. oddział “Farm Food” w Czyżewie.

Czyste środowisko i walory przyrodniczo-krajobrazowe powiatu wysokomazowieckiego stanowią doskonałe warunki do wypoczynku i rekreacji.

Powiat wysokomazowiecki od początku swego powstania szczególna uwagę poświęca poprawie stanu dróg powiatowych. Znaczące środki przeznaczane są na inwestycje drogowe przeznaczane są dzięki racjonalnej gospodarce finansowej oraz środkom uzyskanym ze źródeł Unii Europejskiej. Oprócz inwestycji drogowych szczególna rolę w budżecie powiatu zajmuje oświata ponadgimnazjalna oraz służba zdrowia.